Vruchtbare, biologisch-dynamische landbouw schept de voorwaarden voor menswaardige voeding. Dat wil zeggen voeding die de mens vitaal houdt en daarbij zijn spirituele ontwikkeling ondersteunt. Dergelijke voeding is drager van zowel aardse als kosmische krachten. Aan het woord is Martje Klok, antroposofisch diëtiste, die probeert Steiners woorden over voeding om te zetten in levende diëtetiek.

Tussen vruchtbare landbouw en menswaardige voeding Voeding zou de mens niet moeten belasten maar vrij moeten laten. Rudolf Steiner vertelt van allerlei voedingsmiddelen hoe ze op de mens werken. Het ene voedingsmiddel kluistert bijvoorbeeld de mens meer aan zijn lichaam dan het andere. Ook zijn er voedingsmiddelen die de vorming van gedachten beïnvloeden, voorbeelden hiervan zijn te vinden in de voedingsvoordrachten. Het is een opgave van de mens om in vrijheid te gaan bepalen welke voeding hij tot zich wil nemen. In vrijheid, maar uit inzicht en uit een liefdevolle verbinding met plant, dier, natuurwezens en het milieu. De geestelijke wereld wacht op mensen die vrij gekozen hebben om toenadering tot haar te zoeken. Het bepalen van je eigen voedingsgewoonten kan daarvan onderdeel zijn.

Dieet of bewustzijn Rudolf Steiner gaf op het gebied van voeding geen recepten. Hij was geen voorstander van diëten en waarschuwde er zelfs voor. Voeding kan een mens stimuleren om in beweging te komen. Die beweeglijkheid wordt gewaarborgd als de mens actief blijft werken aan zijn eigen voedselkeuze. Door zelf daarvoor begrip te ontwikkelen en voeding steeds bewust waar te nemen. Je kunt leren om zo te proeven en het geproefde zo na te laten klinken, dat je steeds duidelijker het wezenlijke van bepaalde voedingsmiddelen kunt benoemen. Enthousiasme, beleving en aandacht zijn belangrijk om dit hele vermogen te ontwikkelen. Het zien van het werk van een BD-boer in hart en nieren of een ambachtelijke bakker of een bevlogen molenaar kan reuze behulpzaam zijn om te ervaren hoe voedend enthousiasme, aandacht en beleving is. Nog meer verbinding kun je ervaren als je zelf eens mag meehelpen bij het maken of uitbrengen van preparaten.

Drieledigheid

Een belangrijk aanknopingspunt voor een zelf begrepen voeding kan de drieledigheid van de mens en de plant zijn: bovenpool, middengebied en onderpool bij de mens zijn ook in ons plantaardig voedsel terug te vinden. Bij de voedingsplant is dan steeds één van de gebieden uitgegroeid of uitgerijpt: óf het wortelgebied, dat voedend werkt op het hoofd, óf het stengel-bladgebied, dat voedend werkt op ons middengebied met het hart en de ademhaling, óf het bloem-vruchtgebied, dat voedend werkt op de stofwisseling. Een gelijkwaardige vertegenwoordiging van die gebieden in een maaltijd spreekt dan de hele mens aan. Bijzonder is hier het graan, als beeld van een drieledige plant waarin alle gebieden gelijkwaardig ontwikkeld zijn. Graan is een zaad, dat uiteindelijk doorlaatbaar geworden is voor het licht. Het zaad sterft in de aarde waardoor weer een nieuwe plant tot ontwikkeling kan komen.

Van graan tot brood

Neem het beeld van de graanakker in de zomer. Vochtig geurend in de ochtendnevel, luchtig golvend in de wind, het warme droge rijpen. En dan het goudgele oogstfeest.

Het graan staat stevig verankerd met zijn wortels in de aarde. De dunne maar stevige stengel draagt de zware aar, al zwiepend in de wind. Het graan is in zijn drieledigheid nauw aan de mens verwant. Het staat ook rechtop tussen hemel en aarde, een beeld van de mens. De aar rijpt in de volle zon en is ook onder de nachtelijke hemel niet door bladeren omsloten. De aar neemt in weer en wind de krachten van de kosmos in zich op, ondersteund door goede mest, preparaten en het kiezen van het juiste zaai- en oogstmoment door de boer. De molenaar scheidt het kaf van het koren en maalt de korrel tot meel.

De bakker voegt aan het graan de elementen zout, water, lucht en warmte toe en iets van zijn eigen menselijke warmte door het kneden, of door zijn aandacht. Hij verheft het graan nogmaals, en nu tot brood.

Vergeestelijken

Het verteren van voedsel is eigenlijk het vergeestelijken van materie. In onze stofwisseling vernietigen wij de voeding. In die krachtmeting worden wij zelf sterker én wij breken de voeding open voor de inwerking van de geestelijke wereld. Liefdevolle aandacht en zorgvuldige handelingen rond het verbouwen en bereiden van voeding zijn hierbij onontbeerlijk.

Ook in andere gebieden kan de mens processen in gang zetten om de inwerking van de geestelijke wereld mogelijk te maken. Voorbeelden daarvan zijn het voltrekken van sacramenten, het maken van en werken met de preparaten uit de biologisch-dynamische landbouw, of het bereiden van antroposofische medicijnen. In deze voorbeelden worden bepaalde substanties geopend voor de inwerking van de kosmos en de krachten van geestelijke wezens.

Het graan voedt de hele mens en ondersteunt zijn mogelijkheid zich met de aarde te verbinden en zich tegelijkertijd op het geestelijke te richten.

Het eten van ambachtelijk, biologisch-dynamisch brood herinnert ons aan dat prachtige oerbeeld van het voortdurende ontwikkelingsproces dat ook met Christus verbonden is: leven, dood en opstanding. Op het altaar wordt het brood geheiligd, het eten van het brood wordt tot sacrament.

Martje Klok Een boer in de Alblasserwaard in ZuidHolland vertelde me een keer over het ijzer dat daar in de grond zit. Dat ijzer werkt storend op de plantengroei. De koeien die van zo’n bodem gras eten, hebben vaker problemen aan hun klauwen dan koeien die op andere grond grazen.