Over het vormgeven van een nieuwe generatie ‘Steiner-boeken’

De nieuwe vormgeving van de boeken van Steiner Vertalingen is ontworpen door grafisch vormgever Angelique Kleijne. De redactie van de Nieuwsbrief ging met haar in gesprek over het hoe en waarom van de nieuwe lay-out en de nieuwe cover, die radicaal anders is dan de vorige. Een gesprek over aandacht voor de inhoud naar de ‘letter’ en naar de ‘geest’.

Nadat Angelique (49) alle kneepjesvan het vak geleerd had van een grafisch vormgever, volgde ze drie jaar de opleiding Vrije Grafiek aan de Academie Arendonk in België. Ze vertelt hierover: ‘Ik wilde meer ambachtelijk werken naast het gebruik van de computer, ik wilde niet alleen mijn hoofd maar ook mijn handen aan het werk zetten.’

Toen ze enkele jaren geleden haar tienjarige bestaan als zelfstandig vormgever vierde, richtte ze haar huis in met haar grafische werk. Angelique: ‘Het was een presentatie van al mijn projecten in opdracht en ook van mijn vrije werk.’

Hapé Smeele, fotograaf en uitgever van beroep, kwam kijken en hij was onder de indruk. Hij nodigde haar uit om samen te werken en sindsdien hebben zij verschillende kunstzinnige producties tot stand gebracht.

Nu de Stichting Rudolf Steiner Vertalingen voor het uitvoeren van het uitgeverswerk Hapé Smeele heeft gecontracteerd, is Angelique daarmee ook in dit project ingestapt.

Wat heb je ontdekt over Rudolf Steiner bij het zoeken naar een nieuwe boekvorm?

Angelique: ‘Wat ik ongelooflijk stimulerend aan hem vind, is zijn werklust. Zijn kunstvisie, zijn altijd verbreden, altijd in ontwikkeling zijn. Dat maakte dat ik de stap durfde te zetten om iets nieuws te brengen. Voor mij zijn de teksten van Steiner ingewikkeld, vaak ongrijpbaar. Daar staat tegenover dat ik wel gebruik maak van BD-producten, Weleda artikelen, de Triodos Bank, enzovoort.

Dat geeft een spanningsveld, het maakt me nieuwsgierig naar wat erachter ligt, achter die producten, achter die manier van werken en dat geldbeheer. Waardoor zijn die zo goed? Dat is voor mij een  reden om aan de Steinervertalingen mee te werken. Het is omdat ik anderen ermee wil laten kennismaken en daardoor tegelijkertijd mijzelf ook.

‘Waardoor zijn antroposofische producten en diensten zo goed?‘

Met behulp van hedendaagse beeldtaal en heldere typografie kan ik het werk van Rudolf Steiner ondersteunen, dichterbij brengen en begrijpelijker maken, in nauw samenspel met de redactie. In mijn werk focus ik me in eerste instantie vaak niet op de doelgroep maar juist op wat er leeft bij de maker of de bron, in dit geval Rudolf Steiner.

Ik ga op zoek naar wat zijn intentie is, naar wat hij eigenlijk wil zeggen. Bij de vertaling daarvan naar vorm speelt schoonheid altijd een grote rol voor mij, want ik ben ervan overtuigd dat schoonheid steeds op een natuurlijke wijze kan resoneren met de inhoud.’

Volgens Steiner klimt de evolutie op tot ingewikkelde vormen om daarna weer eenvoudig te worden; iets daarvan herken ik in de manier waarop ik zelf werk.

Hoe ben je op zoek gegaan naar de nieuwe vormgeving?

Angelique: ‘In de besprekingen vooraf was duidelijk hoe de nieuwe vormgeving samenhangt met het derdefase-plan. De opdracht aan mij was de boeken zo toegankelijk mogelijk te maken voor een breder publiek. Ik kreeg veel vrijheid, maar ik merkte ook dat het vinden van aanknopingspunten me een fundament gaf om goed aan de slag te kunnen gaan.

Het viel me op dat de boeken in de bestaande reeks bijna hermetisch gesloten zijn op verschillende fronten. De typografie was goed maar in de compacte letter en opmaak zat ook een zekere geslotenheid. Ik heb gekozen voor een letter van dezelfde uitgever die iets ruimer oogt en iets ronder en meer open is, de Collis. Hij komt ook goed tot zijn recht als je hem groter maakt, op de cover of in citaten. Met de variaties en de bijzondere extra tekens ervan kan je een boek heel mooi in een eenheid zetten. Zelfs een complex boek zoals Uit de sterren – De lange weg naar een nieuwe geboorte, dat veel verschillende onderdelen bevat.

Door openheid, schoonheid en poëzie in een boek toe te laten, ontstaat er ademruimte en een speelse cadans. Die bieden rustpunten aan de lezer, en dat is waarnaar ik heb gezocht.’

Wat kan je vertellen over jouw ontwerp van de cover?

Angelique: ‘De cover is het eerste wat je ziet van een boek, maar het is ook het eerste wat je voelt. Ik heb net de ‘Expert class Boekontwerp’ afgerond aan het Plantin Instituut voor Typografie in Antwerpen. Daar heb ik veel geleerd van docenten en medestuden ten, onder meer over het belang van duurzaamheid en zo eerlijk mogelijk produceren. Daarbij hoort ook de ‘tactiliteit’ van een boek.

‘De cover wordt  gezeefdrukt, een ambachtelijk proces dat zorgt voor een subtiele kwaliteit waarmee ik hoop recht te doen aan de ideeën van Rudolf Steiner.’

Hoe voelt het, en vooral waarvan is het gemaakt? Dat zijn de redenen waarom we niet langer de geplastificeerde cover gebruiken.’ (De omslagen van onze uitgaven tot nu toe waren met een fijn laagje laminaat overtrokken – red.) ‘In de voorbereiding voor het ontwerp heb ik gezocht naar werk van kunstenaars die geïnspireerd zijn door Rudolf Steiner, zoals Hilma af Klint, Paul Klee, Joseph Beuys, Olafur Eliasson. Hoe brengen zij antroposofische ideeën tot een eigen beeldtaal?

Aan Steiners eigen ontwerpen, het Goetheanum, de bordtekeningen en linosneden ontdekte ik zijn beweeglijke vormentaal. Rudolf Steiner zei: “De evolutie klimt op tot ingewikkelde vormen en wordt daarna weer eenvoudig.” Iets daarvan herken ik in de manier waarop ik zelf werk. Ik speel met ruimte en vorm, maak en schrap, en zo ontstaan dingen die ik niet bedenk maar die ik probeer wel toe te laten.

Daarnaast wil ik meer lucht geven, meer ademruimte door letterlijk ‘bloot te laten’, door het papier zelf deels zichtbaar te laten zijn. Het is al zo mooi van zichzelf. Uiteindelijk heb ik gekozen voor een ietwat ruw aanvoelende cover met één vrije vorm in unikleur. Die vorm en kleur veranderen per boek en worden tot een eigen vormlijn op de ruggen van de boeken in de reeks.

De cover wordt gezeefdrukt, dat is een ambachtelijk proces. Ik kies daarvoor omdat ik het idee heb dat mensen ontvankelijk zijn voor de subtiele kwaliteit die dat oplevert. Daarmee hoop ik recht te doen aan de ideeën van Rudolf Steiner.’